Ο συνήθης ισχυρισμός σχετικά με το μέλι, ακολουθεί την εξής λογική: Δεν σκοτώνουμε τις μέλισσες, όταν καταναλώνουμε μέλι, καθώς το φτιάχνουν ούτως ή αλλιώς. Υπάρχει εκεί και, απλώς, κάποιος πρέπει να το φάει — ή εμείς ή οι αρκούδες.

Οποιοσδήποτε ορισμός του βιγκανισμού αποκλείει με σαφήνεια την εκμετάλλευση ζώων και οι μέλισσες, πέρα από κάθε αμφιβολία, είναι ζώα. Ταξινομικά, ανήκουν στη συνομοταξία των Αρθρόποδων —στην ίδια, δηλαδή, με τους αστακούς και τα καβούρια.

O James και η Carol Gould, καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας και επιστημονική συγγραφέας, αντίστοιχα, γράφουν πως «Οι μέλισσες βρίσκονται στην κορυφή του δικού τους κλαδιού στο δέντρο της Εξέλιξης, ενώ οι άνθρωποι είναι αντιστοίχως το πιο εξελιγμένο είδος στο δικό τους κλαδί. Βλέποντας λοιπόν τις μέλισσες, παρατηρούμε μια από τις δύο πιο κομψές λύσεις στις προκλήσεις της ζωής στον πλανήτη μας. Σε σχέση με τις πολλές διαφορές μας [σ.σ. των ανθρώπων και των μελισσών] έχουν ίσως μεγαλύτερο ενδιαφέρον οι αμέτρητες απόκοσμες ομοιότητες – συγκλίνουσες εξελικτικές απαντήσεις σε παρόμοια προβλήματα».

Φυσικά, όλη αυτή η συζήτηση περί ανώτερων και κατώτερων ειδών είναι δημιούργημα στη σφαίρα του φαντασιακού μας. Ακόμη και ο Δαρβίνος έλεγε στον εαυτό του «Ποτέ μη χρησιμοποιείς τις λέξεις ανώτερο και κατώτερο».

Το ερώτημα που προκύπτει λοιπόν είναι γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι μπορεί να εκμεταλλεύεται τις μέλισσες χωρίς τύψεις; Μήπως επειδή δεν είναι και τόσο ευφυείς;

Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν ότι είναι. Οι άνθρωποι μελετούν την συμπεριφορά των μελισσών επί εκατοντάδες χρόνια και έχει διαπιστωθεί επανειλημμένα ότι οι μέλισσες είναι πανέξυπνες.

Όμως αυτό, έτσι κι αλλιώς, δεν έχει μεγάλη σημασία, διότι οι βίγκαν δεν κρίνουν τα διάφορα είδη ανάλογα με τη νοημοσύνη τους. Αν ήταν σωστό να εκμεταλλευόμαστε κάποιον επειδή είναι χαζός, τότε, αναμφίβολα, πολλοί άνθρωποι θα είχαν μπλέξει άσχημα.

Θα μπορούσαμε ίσως να θεωρήσουμε αποδεκτή την εκμετάλλευση των μελισσών επειδή δεν νιώθουν πόνο; Γιατί όμως να μη νιώθουν πόνο; Είναι κι αυτές ζώα, με ένα τεράστιο νευρικό σύστημα, ικανό να μεταδίδει σήματα πόνου.

Και σε αντίθεση με τα φυτά, ο πόνος θα ήταν ένα χρήσιμο εξελικτικό εργαλείο, εφόσον οι μέλισσες μπορούν να κινούνται για να τον αποφύγουν∙ και η κινητικότητα είναι μια από τις ισχυρές ενδείξεις πως ένας οργανισμός νιώθει πόνο. Αν πάλι η κοινή λογική δεν είναι αρκετή, υπάρχουν και έρευνες που αποδεικνύουν ότι οι μέλισσες νιώθουν πόνο.

Είναι απλούστατο γεγονός ότι οι μέλισσες είναι υποδουλωμένες. Μέλισσες σκλάβοι; Ναι, μέλισσες σκλάβοι. Μπορείτε να το αποκαλέσετε εξημέρωση, ανθρώπινη ανωτερότητα, αξιοποίηση πόρων της φύσης, αλλά στο τέλος καταλήγουμε πάλι σε μια απλή λέξη: Υποδούλωση.

Είναι η θεωρία πως οι άνθρωποι μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούν όλες τις υπόλοιπες μορφές ζωής, προς όφελός τους —όπως άλλωστε συμβαίνει και με το μητρικό γάλα ζώων που ενώ προορίζεται για τα μωρά των ζώων εμείς το δίνουμε στα δικά μας μωρά.

Όπως είπε η Alice Walker, «Τα ζώα υπάρχουν σε αυτό τον κόσμο για τους δικούς τους λόγους. Δεν φτιάχτηκαν για τον άνθρωπο, όπως οι μαύροι δεν φτιάχτηκαν για τους λευκούς και οι γυναίκες δεν φτιάχτηκαν για τους άντρες».

Για καλύτερη κατανόηση του θέματος, θα πρέπει να δούμε πώς ακριβώς εκμεταλλευόμαστε τις μέλισσες. Σημειώστε, ότι η παρακάτω διαδικασία αποτελεί ένα σχεδόν πανομοιότυπο μοτίβο, που χρησιμοποιείται στην εκμετάλλευση και των άλλων ζώων.

Είναι επίσης σημαντικό να κατανοηθεί ποιος είναι αυτός που εκτρέφει τις μέλισσες. Κατά πάσαν πιθανότητα έχετε στο μυαλό σας κάποιον καλό άνθρωπο, έναν γνωστό ίσως, με λίγες κυψέλες στην αυλή του ή σε κάποιο βουνό.

Παρότι αυτή είναι η συνηθισμένη εικόνα για τους μελισσοκόμους, μόνο το 5% του μελιού προέρχεται από τέτοιους. Η συντριπτικά μεγαλύτερη ποσότητα μελιού στο εμπόριο, προέρχεται από βιομηχανικού τύπου, πλήρους απασχόλησης, μελισσοκομικές επιχειρήσεις.

Τα πράγματα έχουν ως εξής: Η διάδοχος βασίλισσα-μέλισσα επιλέγεται από έναν άνθρωπο, και όχι από τη νυν βασίλισσα, όπως συμβαίνει στη φύση. Και οι δυο τους, έχουν γονιμοποιηθεί με τεχνητό τρόπο. Οι βασίλισσες προέρχονται από εκτροφεία —ακριβώς όπως και τα κουτάβια ή τα καναρίνια— και αποστέλλονται στους ενδιαφερόμενους σαν να είναι προϊόντα, ακόμη και σε ένα απλό ταχυδρομικό δέμα. Μέχρι να φθάσουν στον προορισμό τους μπορεί να μείνουν μέσα σε ένα κουτί για μέρες, υπομένοντας τη ζέστη, το κρύο ή τα χτυπήματα.

Είναι συνήθης πρακτική ο μελισσοκόμος να κόβει τα φτερά της νέας βασίλισσας, καθώς έτσι εξασφαλίζεται ότι θα μείνει στη θέση της και δεν φύγει από το «κλουβί» της. Οι βασίλισσες ζουν συνήθως περίπου 5 χρόνια, όμως οι περισσότεροι μελισσοκόμοι τις αντικαθιστούν κάθε 2 χρόνια. Φυσικά, το «αντικαθιστούν» είναι ένας ευφημιστικός όρος για το «σκοτώνουν». Ακόμη και οι ερασιτέχνες μελισσοκόμοι πολύ συχνά σκοτώνουν τις βασίλισσες.

Αυτό γίνεται για διάφορους λόγους, αλλά όλοι τους τελικά καταλήγουν στην επιθυμία του μελισσοκόμου να ελέγχει αυτός την κυψέλη∙ παραδείγματος χάριν, εξοντώνουν τη βασίλισσα για να αποφύγουν την μετανάστευση της αποικίας, την επιθετικότητα και για να διατηρήσουν την παραγωγή μελιού στο μέγιστο.

Είναι πολύ συνηθισμένο, επίσης, οι μελισσοκόμοι να χωρίζουν τις αποικίες στα δύο, σύμφωνα με αυτό που θέλουν οι ίδιοι και όχι οι βασίλισσες. Αυτό φυσικά γίνεται για τη δημιουργία νέων αποικιών και κατ’ επέκτασιν για μεγαλύτερη παραγωγή μελιού.

Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούν καπνό για να αποφύγουν τα τσιμπήματα, κάθε φορά που θέλουν να μεταχειριστούν τις μέλισσες ή να κάνουν εργασίες στις κυψέλες. Ο καπνός κάνει τις μέλισσες να πέφτουν με τα μούτρα στο μέλι, κάτι το οποίο τις ηρεμεί.

Αυτό πιθανότατα σχετίζεται με το ένστικτο της εγκατάλειψης της κυψέλης, δηλαδή καταβροχθίζουν μια μεγάλη ποσότητα μελιού προκειμένου να είναι χορτάτες και ήρεμες για το ταξίδι. Επίσης, καθώς οι μέλισσες επικοινωνούν με φερομόνες, είναι πιθανόν πως ο καπνός καλύπτει τις φερομόνες που είναι υπεύθυνες για τη σήμανση «συναγερμού» και αποτρέπει τη δημιουργία ταραχής σε ολόκληρη την αποικία.

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, συχνά τοποθετείται ένα κάλυμμα για τα ποντίκια στην είσοδο της κυψέλης. Οι μέλισσες συνηθίζουν να βγάζουν τους νεκρούς τους έξω από την κυψέλη, αλλά το κάλυμμα αυτό τις εμποδίζει. Έτσι η κυψέλη γεμίζει με εκατοντάδες νεκρές μέλισσες και διάφορα άλλα υπολείμματα που φυσιολογικά η αποικία θα φρόντιζε.

Ορισμένες μέλισσες συχνά ταξιδεύουν εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα σε φορτηγά, κατά τις επιθυμίες του ιδιοκτήτη τους. Οι μελισσοκόμοι προσπαθούν να εγκαθιστούν τις μέλισσες εκεί όπου κρίνουν πως τα λουλούδια είναι περισσότερα ή στο περιβάλλον όπου οι ίδιοι θέλουν οι μέλισσες να φτιάχνουν μέλι (πεύκα, θυμάρι, δάσος κ.λπ.). Πολύ σπάνια, όμως, οι επιθυμίες του μελισσοκόμου ταυτίζονται με αυτές των μελισσών, οι οποίες δέχονται ισχυρά σοκ κάθε φορά που αλλάζουν περιβάλλον.

Τέλος, όπως μάλλον μπορείτε να εικάσετε, υπάρχει μια γενική περιφρόνηση για τη ζωή των μελισσών. Παρά το γεγονός ότι οι εκμεταλλευτές τους κερδίζουν χρήματα από αυτές, δεν παύουν να τις βλέπουν ως ασήμαντα έντομα χωρίς ιδιαίτερη αξία. Αρκετοί μελισσοκόμοι σκοτώνουν τις μέλισσες λίγο πριν τον χειμώνα.

Σύμφωνα με τους ίδιους και τις μελισσοκομικές τακτικές, κάτι τέτοιο έχει οικονομικό όφελος, επειδή το μέλι που υπάρχει μέσα στις κυψέλες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, πρόκειται να το καταναλώσουν οι ίδιες οι μέλισσες. Έτσι, επιλέγουν να τις σκοτώσουν, να πάρουν το μέλι που υπάρχει και να ξεκινήσουν από την αρχή την ερχόμενη άνοιξη.

Ίσως να νομίζετε ότι αφού οι μέλισσες δεν είναι φυλακισμένες, όπως τα γουρούνια ή οι αγελάδες, αν δεν περνάνε καλά μπορούν απλά να πετάξουν και να φύγουν. Δυστυχώς, αυτή η πολύ συνηθισμένη άποψη, είναι εσφαλμένη.

Για να κατανοήσουμε τον λόγο που οι μέλισσες δεν φεύγουν, θα πρέπει να έρθουμε στη θέση τους. Η απόφαση μιας αποικίας να σηκωθεί και να φύγει υπονοεί ότι οι μέλισσες είναι τόσο ευφυείς ώστε να μπορέσουν να συνδέσουν στο μυαλό τους δεκάδες μεμονωμένα περιστατικά και να σχηματίσουν την άποψη ότι κάποιος τους εκμεταλλεύεται.

Θα πρέπει να καταλάβουν ότι ο μελισσοκόμος είναι υπεύθυνος για την αντικατάσταση της βασίλισσας, την εξαφάνιση της μισής αποικίας, την εξαφάνιση του μελιού τους, την απώλεια του κεριού κ.ά.

Οι μέλισσες αντιλαμβάνονται μεμονωμένα περιστατικά και αντιδρούν, προστατεύοντας την κυψέλη τους. Ο μελισσοκόμος όμως χρησιμοποιεί τεχνικές με τις οποίες «ξεγελά» τα φυσικά τους ένστικτα. Πώς μπορούν λοιπόν οι μέλισσες να γνωρίζουν τί είναι τυχαίο και τί έχει συμβεί από πρόθεση του μελισσοκόμου; Από την άλλη, οι μέλισσες μεταναστεύουν από μόνες τους κάτω από ορισμένες συνθήκες —κυρίως για λόγους αναπαραγωγής ή λόγω υπερπληθυσμού.

Λόγου χάριν, οι γηραιότερες βασίλισσες συνήθως φεύγουν, παίρνοντας μαζί τους την μισή αποικία, και δημιουργούν μια νέα σε άλλον τόπο. Όμως οι μελισσοκόμοι κάνουν τα πάντα για να αποτρέψουν τη μετανάστευση: σκοτώνουν την παλιά βασίλισσα και την αντικαθιστούν με μια νέα, μεγαλώνουν τον χώρο μέσα στην κυψέλη ή εξολοθρεύουν την μισή αποικία.

Άλλωστε, για να γίνει μετανάστευση απαιτείται βασίλισσα και εφόσον τις περισσότερες φορές της έχουν κόψει τα φτερά, κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί.

Όπως αναφέρει η ίδια η Ένωση Μελισσοκόμων των ΗΠΑ., «Το μέλι παράγεται σε ένα από τα πιο αποδοτικά “εργοστάσια” του κόσμου —την κυψέλη. Οι μέλισσες μπορούν να ταξιδέψουν μέχρι και 160.000 χιλιόμετρα και να επισκεφθούν μέχρι και 4 εκατομμύρια λουλούδια για να συλλέξουν το νέκταρ που απαιτείται για 1 μόνο κιλό μελιού». Όπως καταλαβαίνετε, η δουλειά των μελισσών μόνο εύκολη δεν είναι.

Το μέλι που παράγουν οι μέλισσες είναι η τροφή τους, για τις ίδιες και τα μικρά τους, κυρίως κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Και ναι, είναι αλήθεια πως μερικές φορές φτιάχνουν παραπάνω από αυτό που χρειάζονται. Οι μέλισσες δεν μπορούν να γνωρίζουν επακριβώς την ποσότητα που θα χρειαστούν και, σαν καλοί νοικοκύρηδες, φτιάχνουν αρκετό. Όμως τί σημαίνει αυτό; Οι μελισσοκόμοι παίρνουν μόνο το επιπλέον; Σε καμία περίπτωση.

Οι μελισσοκόμοι παίρνουν (=κλέβουν) όλο το μέλι και, εν συνεχεία, το αντικαθιστούν είτε με ζαχαρόνερο είτε με σιρόπι καλαμποκιού — και αυτό μόνο στην περίπτωση που σκοπεύουν να τις κρατήσουν τον χειμώνα, γιατί όπως είπαμε ορισμένοι επιλέγουν να τις σκοτώσουν.

Το ζαχαρόνερο μετατρέπεται από τις μέλισσες ξανά σε μέλι, οπότε ακόμη κι αν κάποιος σού λέει ότι οι μέλισσες τον χειμώνα τρώνε μέλι, το πιο πιθανόν είναι πως αυτό το μέλι προήλθε από ένα τενεκεδάκι ζαχαρόνερο.

Πολλοί λένε ότι το ζαχαρόνερο είναι το ίδιο καλό (ή και καλύτερο!) φαγητό για τις μέλισσες, σε σχέση με το μέλι. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, θα πρέπει όσοι τρώνε μέλι να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους. Ίσως τελικά δεν χρειάζεστε μέλι, αλλά μια μεγάλη κουταλιά ζάχαρη.

Οι μελισσοκόμοι σχεδόν πάντοτε αρνούνται ότι είναι δουλέμποροι και έχουν τις μέλισσες αιχμάλωτες, από τις οποίες κλέβουν συστηματικά τον κόπο τους. Θα ισχυριστούν ότι δουλεύουν «μαζί» τους, τις «αγαπούν» και απλώς τις «βοηθάνε» να παράγουν παραπάνω μέλι.

Είναι μια εντελώς πατερναλιστική άποψη που δεν βγάζει κανένα νόημα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, αν μια αποικία παράγει πλεόνασμα μελιού, θα χωριστεί σε δύο, και έτσι δεν θα υπάρχει καθόλου περίσσευμα.

Όπως και να έχει, οι μέλισσες παράγουν μέλι για τον εαυτό τους και δεν έχουν ανάγκη έναν τύπο με στολή αστροναύτη για να τις βοηθήσει.

Εκτός όμως από το μέλι, οι μέλισσες «προσφέρουν» πολλά ακόμη προϊόντα στους ανθρώπους. Εννοείται πως καμία από αυτές τις προσφορές δεν γίνεται εθελοντικά.

Γύρη: Η γύρη που συγκεντρώνεται σε ειδικούς σάκους στο σώμα της μέλισσας, είναι αρκετά δημοφιλής σε ορισμένους ανθρώπους για τα οφέλη της στην υγεία. Περιέχει επίσης νέκταρ και σάλιο.

Βασιλικός πολτός: Είναι το φαγητό που οι μέλισσες παράγουν και προσφέρουν αποκλειστικά και μόνο στη βασίλισσα.

Κερί: Εκκρίνεται από ειδικούς αδένες στο σώμα της μέλισσας και χρησιμοποιείται για να χτίζουν την κυψέλη τους.

Πρόπολη: Πρόκειται για ένα είδος ρετσινιού που οι μέλισσες συλλέγουν από τα φυτά και ανακατεύουν με ένζυμα. Το χρησιμοποιούν σαν κόλλα σε διάφορες εργασίες μέσα στην κυψέλη, καθώς και ως αντισηπτικό.

Γόνοι: Είναι μωρά μελισσών που ορισμένοι αηδιαστικοί τύποι συνηθίζουν να τρώνε. Σε όρους βιολογίας, πρόκειται, φυσικά, για κάμπιες.

Πολλοί αναρωτιούνται: Δεν βοηθούν οι μέλισσες στην επικονίαση των φυτών; Δεν είναι καλές για το περιβάλλον; Στην πραγματικότητα, οι μέλισσες που χρησιμοποιούμε για παραγωγή μελιού ίσως κάνουν κακό στο περιβάλλον.

Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι εκτρέφουν κατά εκατομμύρια τα είδη των μελισσών που αυτοί επιθυμούν, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ανταγωνισμός με τα τοπικά, άγρια είδη μελισσών.

Όμως, έτσι και αλλιώς, δεν σκοτώνετε [οι βίγκαν] άλλα έντομα; Ακούγεται συχνά, αλλά μόνο χαζό μπορεί να είναι σαν επιχείρημα.

Κατά πρώτον, άλλο η ακούσια θανάτωση (πατάμε διάφορα έντομα καθώς περπατάμε) και άλλο η ηθελημένη, συστηματική υποδούλωση εντόμων.

Δεύτερον, κανείς δεν είπε ότι οι βίγκαν είναι τέλειοι.

Προσπαθούμε να αποφύγουμε το συνειδητό, σκόπιμο κακό. Σίγουρα, κάποιες φορές θα προκαλέσουμε τον θάνατο άλλων πλασμάτων, είτε χωρίς τη θέλησή μας είτε επειδή δεν γίνεται διαφορετικά.

Τρίτον, σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως ναι, οι άνθρωποι είναι πιο σημαντικοί. Ας υποθέσουμε ότι ένας βίγκαν καλεί κάποιον να εξολοθρεύσει τους τερμίτες που του τρώνε το σπίτι. Ένα τέτοιο σενάριο όμως δεν έχει καμία σχέση με την μελισσοκομία, που είναι ηθελημένη, σχεδιασμένη και σκόπιμη. Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού δεν τοποθέτησε τους τερμίτες εκεί μόνος του, δεν τους εξέθρεψε και σίγουρα πρέπει να προστατέψει το σπίτι του από την καταστροφή.

Τέλος, όλοι ξέρουμε κατά βάθος ότι το όλο επιχείρημα «σκοτώνετε έντομα» είναι μια βλακώδης και κομπλεξική απέλπιδα προσπάθεια των παμφάγων να δικαιολογήσουν τη δική τους περιφρόνηση για όλα τα ζώα που σκοπίμως, συνειδητά και συστηματικά σκοτώνουν για τροφή, φαγητό, διασκέδαση ή ρούχα.

Μπορώ να τρώω μέλι από τοπικούς παραγωγούς; Μπορώ να φάω μέλι από άγριες, ελεύθερες μέλισσες; Πρώτα απ’ όλα, όσο ενδιαφέρον και αν έχει αυτή η φιλοσοφική ερώτηση, όλοι ξέρουμε ότι δεν τρώτε τέτοιου είδους μέλι.

Το μέλι που τρώνε οι άνθρωποι προέρχεται από μελισσοκόμους. Για να πούμε ότι τρώμε μέλι από ελεύθερες μέλισσες που δεν τις εκμεταλλεύεται κανείς, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι μάλλον είμαστε αρκούδες.

Διότι για να το κάνουμε αυτό, θα πρέπει να πάμε στο δάσος, να εντοπίσουμε μια φωλιά μελισσών και να καταφέρουμε να αρπάξεις μια ποσότητα από το μέλι που βρίσκεται μέσα. Ακόμη κι αν τα καταφέρουμε, οι μέλισσες θα μας ταράξουν στα τσιμπήματα και θα καταλήξουμε μάλλον στο νοσοκομείο ή, στην καλύτερη περίπτωση, με μια μούρη σαν μελιτζάνα.

Από το γεγονός αυτό και μόνο (που όλοι ξέρουμε ότι αληθεύει), μπορούμε να γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι οι μέλισσες δεν μας δίνουν μέλι εθελοντικά, ούτε και είναι διατεθειμένες να το μοιραστούν με τους ανθρώπους — έστω και αν τους περισσεύει.

Δεν είναι όμως καλό για την υγεία το μέλι; Ακόμη και αν είναι, δεν υπάρχει κανένας λόγος να το τρώμε (πόσες φορές έχετε ακούσει ότι το «κρέας» είναι καλό για την υγεία;). Πολλά πράγματα που παράγουν ή εκκρίνουν τα ζώα ίσως να είναι θρεπτικά για τον άνθρωπο, όμως αυτό δεν μας δίνει το δικαίωμα να τους το κλέβουμε.

Πάντως, παρά τις διάσημες ιδιότητες που έχουν αποδοθεί στο μέλι, στην πραγματικότητα δεν περιέχει κάτι το ιδιαίτερο. Το μέλι είναι κατά κύριο λόγο σάκχαρα. Δεν υπάρχουν σύνθετοι υδατάνθρακες και τα λίγα αμινοξέα που περιέχει δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη θρεπτική σημασία για τον άνθρωπο.

Ακόμα και ο βασιλικός πολτός, που διαφημίζεται ως υπερ-τροφή, εκτός από κάποια λιπαρά οξέα, δεν περιέχει κάτι το ιδιαίτερο για την ανθρώπινη υγεία. Καμία σωστά σχεδιασμένη έρευνα δεν έχει δείξει ότι ο βασιλικός πολτός έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Ο EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων) έχει επισημάνει πως «δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο βασιλικός πολτός μπορεί να ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα ή την ευζωία».

Σε γενικές γραμμές, το μέλι είναι μια υπέροχη και θρεπτική τροφή, για τις μέλισσες.

Πηγές: http://siniparksi.blogspot.gr/2016/10/blog-post_10.html

https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-642-71496-2_11

http://www.ethicalconsumer.org/ethicalreports/honey/beewelfareandhoney.aspx

http://www.environment.nsw.gov.au/determinations/feralhoneybeesktplisting.htm

metavolismos.com/%CE%BC%CE%AD%CE%BB%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CF%80%CE%AC%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CE%BD%CF%8C%CF%83%CE%BF%CE%BD/

metavolismos.com/%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7-%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CE%B4%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%84%CF%8C/

http://www.telegraph.co.uk/news/health/news/8937206/Royal-jelly-is-not-so-super.html

Αν σου άρεσε αυτό το άρθρο κάνε κλικ εδώ και μοιράσου το με τους φίλους σου!