Την τελευταία δεκαετία, τα ΜΜΕ έχουν αρχίσει αργά αλλά σταθερά να ενημερώνουν το κοινό για το τεράστιο αντίκτυπο που έχει η κατανάλωση κρέατος στο περιβάλλον και συγκεκριμένα στην κλιματική αλλαγή. Ενδεικτικά, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, μια παγκόσμια μείωση της κατανάλωσης κρέατος θα μπορούσε να μειώσει την κλιματική αλλαγή μέχρι και 50% μέχρι το 2050. Από επιστημονικές έρευνες, άρθρα μέχρι βίντεο στο Facebook και ντοκιμαντέρ όπως το Cowspiracy και το Meat the Truth, η τεράστια επίδραση της κρεατοφαγίας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου γίνεται όλο και περισσότερο γνωστή.
Παρόλα αυτά, νέα έρευνα συμπεραίνει ότι πολύς κόσμος ακόμη δεν γνωρίζει το πόσο επηρεάζει η παραγωγή και κατανάλωση κρέατος την κλιματική αλλαγή. Εξετάσαμε πώς οι πολίτες της Αμερικής και της Ολλανδίας αντιμετωπίζουν θέματα σχετικά με το φαγητό και την ενέργεια σε σχέση με την κλιματική αλλαγή.
Παρουσιάσαμε σε αντιπροσωπευτικά γκρουπ με περισσότερους από 500 συμμετέχοντες από την κάθε χώρα 3 επιλογές σχετικές με το φαγητό (κατανάλωση λιγότερου κρέατος, κατανάλωση τοπικών προϊόντων, κατανάλωση οργανικών τροφίμων) και 3 επιλογές σχετικά με την ενέργεια (λιγότερη οδήγηση, οικονομία στην οικιακή κατανάλωση, τοποθέτηση φωτοβολταϊκών).
Τους ρωτήσαμε κατά πόσο θα ήταν θετικοί στο να κάνουν κάποια από τις παραπάνω αλλαγές και αν ήδη είχαν κάνει κάποια από τα παραπάνω. Αν και πολλοί αναγνώρισαν ότι η κατανάλωση κρέατος είναι επιβλαβής όσον αναφορά την κλιματική αλλαγή, μόλις το 6% των Αμερικάνων και 12% των Ολλανδών γνωρίζουν ξεκάθαρα τη μεγάλη επίδραση που θα είχε η μείωση της κατανάλωσης κρέατος στο περιβάλλον.
Τα ποσοστά είναι πολύ χαμηλά! Δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή είναι από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας, δεν θα θέλαμε οι άνθρωποι να γνωρίζουν πόσο ισχυρή μπορεί να είναι μια απλούστατη λύση που έχουν μάλιστα στα χέρια τους;
Aν οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η μείωση κατανάλωσης κρέατος μπορεί να κάνει πραγματικά τη διαφορά, ίσως κινητοποιηθούν και αλλάξουν.
Εξάλλου, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν άμεση σχέση αυτής της γνώσης και της προθυμίας των ανθρώπων για κατανάλωση λιγότερου κρέατος. Οπότε, σε αυτή την περίπτωση, η γνώση δείχνει να είναι η κινητήριος δύναμη.
Ας δούμε όμως λίγο ευρύτερα την παραπάνω διαπίστωση. Όσοι ήδη καταναλώνουν λιγότερο κρέας είναι πιο ανοιχτοί στο να ακούσουν και να συγκρατήσουν πληροφορίες για την επιρροή της κατανάλωσης κρέατος στο περιβάλλον, ενώ όσοι καταναλώνουν συστηματικά κρέας έχουν την τάση να αρνούνται ή να υποτιμούν το γεγονός.
Με άλλα λόγια, και η γνώση επηρεάζει τη συμπεριφορά αλλά και η συμπεριφορά επηρεάζει την γνώση. Αν και είναι σημαντική η γνώση στην αλλαγή συμπεριφοράς, από μόνη της σπάνια είναι αρκετή για να αλλάξει τον τρόπο ζωής. Αλλαγές συμπεριφοράς σε τόσο βαθιά ριζωμένες συνήθειες όπως η διατροφή σχετίζονται και με τις ψυχολογικές και πολιτισμικές δυναμικές.
Μέχρι στιγμής, η επίδραση της κατανάλωσης κρέατος στην κλιματική αλλαγή έχει διατυπωθεί ως εξής: το κρέας είναι κακό και οι κρεατοφάγοι δακτυλοδεικτούμενοι. Αυτή η ρητορική είναι αναμενόμενο να δημιουργεί ενοχές, και αισθήματα ντροπής στους κρεατοφάγους. Και με αυτόν τον τρόπο, να ενεργοποιείται ο ψυχολογικός μηχανισμός της άρνησης και της υποτίμησης.
Ωστόσο, για όσους θεωρούν τον εαυτό τους οικολόγο, αυτή η τακτική είναι πολύ αποτελεσματική. Δέχονται το μήνυμα, ιδιαίτερα αν το δάχτυλο δείχνει προς κάποιον που ήδη θεωρείται ύποπτος (π.χ. το καπιταλιστικό σύστημα και η κρεατοβιομηχανία). Σε αυτό το μηχανισμό βασίστηκε και η επιτυχία του Cowspiracy, το οποίο έπεισε αμέτρητους ανθρώπους να γίνουν βίγκαν.
Αν θέλουμε όμως να πείσουμε και τον υπόλοιπο κόσμο (ανθρώπους που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους οικολόγους, ανθρώπους περισσότερο παραδοσιακών αξιών), πρέπει να επικοινωνήσουμε διαφορετικά το μήνυμα. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που περιβαλλοντικοί οργανισμοί δε συζητούν πολύ το θέμα της κατανάλωσης κρέατος και της επίδρασής της στην κλιματική αλλαγή: εφόσον δεν έχουν βρει ακόμη τον τρόπο να μεταδώσουν το μήνυμα με μη επικριτικό τρόπο, οι περισσότεροι οργανισμοί δεν ανοίγουν το – προσωπικό – θέμα της διατροφής.
Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για μια εμπνευσμένη και εμψυχωτική ρητορική πάνω στην κατανάλωση κρέατος και την επίπτωσή της στο περιβάλλον. Το καλό είναι ότι η κατάσταση γύρω από το κρέας θα μπορούσε να θεωρηθεί ενθαρρυντική από την άποψη των δυνατοτήτων που μας δίνονται. Δεν είμαστε δηλαδή έρμαια του συστήματος, αλλά αποφασίζουμε και δρούμε υπεύθυνα. Ταυτόχρονα, η μείωση της κατανάλωσης κρέατος δεν είναι μια ‘θυσία’ για χάρη του περιβάλλοντος, καθώς επιφέρει πολλά άλλα οφέλη: υγεία, προστασία των ζώων, μαγειρική δημιουργικότητα.
Σύμφωνα με μια μελέτη του 2015 από το Chatham House, Changing climate, changing diets (Αλλάζοντας κλίμα, αλλάζοντας διατροφή), ο κόσμος σε βιομηχανοποιημένες χώρες καταναλώνει διπλάσια ποσότητα κρέατος από αυτή που θεωρείται υγιεινή. Στις δε ΗΠΑ η ποσότητα είναι τριπλάσια! Μια υγιεινή διατροφή θα μπορούσε να μειώσει κατά ένα τέταρτο τις εκπομπές ρύπων μέχρι το 2050!
Επιπρόσθετα, η επιλογή της μείωση του κρέατος ταιριάζει γάντι στο «κίνημα της συνειδητότητας» της εποχής: ο κόσμος πλέον δίνει σημασία στην προέλευση του φαγητού του, συνδέεται με την φύση, αποκτά επίγνωση του σώματός του, γενικά δείχνει να ανησυχεί για την υγεία του. Αυτό φαίνεται από τα αμέτρητα στούντιο γιόγκα που ανοίγουν παντού, το ενδιαφέρον για τα οργανικά φαγητά και τα superfoods που βρίσκονται πλέον σχεδόν σε όλα τα σούπερ μάρκετ.
Όλο αυτό είναι ζωτικής σημασίας. Όπως έχουν υποστηρίξει πολλοί συγγραφείς, η μεταστροφή σε ένα βιώσιμο τρόπο ζωής μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αλλαγής της κουλτούρας και της κοσμοθεωρίας σχετικά με την ανθρώπινη φύση, τη σχέση με τον φυσικό κόσμο, τις προσδοκίες για «καλή ζωή».
Το φαγητό αγγίζει κοινωνικές συνήθειες και νόρμες, είναι το κλειδί για την κοινωνική συμμετοχή και αποδοχή, εκφράζει αξίες και ταυτότητα. Επομένως, η κατανάλωση και ο τρόπος ζωής φαίνεται ότι διαμορφώνονται περισσότερο συλλογικά παρά ατομικά. Για αυτό, η συμμετοχή του κόσμου σε ομάδες και οι ευκαιρίες ανταλλαγής απόψεων σχετικά με το φαγητό αποτελούν τις αποτελεσματικότερες στρατηγικές.
Η Lena Johanning εξέφρασε αυτήν την ιδέα δημιουργώντας χιουμοριστικές κάρτες οι οποίες αναγράφουν «flexitarian» υπερήρωας μπροστά, και πρόσκληση σε ένα χορτοφαγικό δείπνο στο πίσω μέρος. Ταυτόχρονα, η κάρτα παρουσιάζει δεδομένα για το κρέας και την επίπτωσή του στην κλιματική αλλαγή. Η κάρτα αυτή έκανε το χορτοφαγικό δείπνο όχι μόνο ως αποτελεσματικό αλλά και χιουμοριστικό και κοινωνικό τρόπο για τους ανθρώπους να συναντηθούν και πειραματιστούν διατροφικά.
Οι διαφορετικές διατυπώσεις, π.χ. χορτοφαγικά γεύματα με την παρέα, δημιουργικές στιγμές στην κουζίνα, η νοστιμιά των λαχανικών, τα οφέλη στην υγεία, απώλεια περιττών κιλών, τι σημαίνει αυτό για τα ζώα και για την σύνδεση μας με την φύση, αποτελούν ουσιαστικούς τρόπους για να μιλήσουμε σε μια μεγάλη γκάμα διαφορετικών ανθρώπων.
Αν και δεν έχουμε ερευνητικά δεδομένα ότι οι προσεγγίσεις αυτές είναι πιο αποτελεσματικές, σίγουρα αξίζει να τις δοκιμάσουμε, ώστε να δώσουμε το έναυσμα και στις περιβαλλοντικές οργανώσεις και τους οργανισμούς που ασκούν επιρροή. Έτσι η αλλαγή μπορεί να επέλθει γρηγορότερα, να γίνουμε καλύτεροι ως κοινωνία και να δημιουργήσουμε τον κόσμο που θέλουμε.
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου